ગુજરાતી ગરિમા મંચ [ ગુગમ ] ના કોયડા કોર્નરમાં આપનું હાર્દિક સ્વાગત છે.
બટુક ઝવેરી : સુરેશ જાની : અશોક મોઢવાડિયા
રમેશ બાજપાઈ : ચિરાગ પટેલ : નિરંજન મહેતા
‘ગુગમ’ એક શક્યતા
‘ગુજરાતી ગરિમા મંચ’નો જન્મ ૫, માર્ચ – ૨૦૧૦ ના દિને થયો હતો. એનું મૂળ હતું –
ગુજરાતી ભાષા મરવા પડી છે, લુપ્ત થવાની અણી પર છે : – એ માન્યતા ખોટી છે.
એ દિનની વાત આલિન્ક પર વાંચી શકશો.
એ લેખમાં એ વખતની પ્રવર્તમાન સ્થિતિ અને આશંકાઓ મૂળમાં હતાં. વીતેલા વર્ષોમાં એમાં ઘણો ફરક પડયો છે. એટલે એ કથા દોહરાવવી નથી. પણ નવા સંદર્ભોમાં થોડીક નવી વાત કહેવા મન થાય છે.
ગમતાં નો ગુલાલ
પ્રિન્ટ મિડિયા શરૂ થયું અને તેની પહેલાં સંસ્કારી વર્તુળોમાં એક જ વ્યવસ્થા હતી – સર્જકને જે પીરસવું છે એનો આસ્વાદ જ એ વર્ગ માણી શકતો. બહુ બહુ તો ચર્ચામંડપો કે દૈનિકો/ સામાયિકોમાં ચર્ચા ચોરાના પ્લેટફોર્મ પર વાંચનાર વ્યક્તિ પોતાના વિચાર, પ્રતિભાવ, પ્રત્યાઘાત કે આક્રોશ રજુ કરી શકતી. એથી એનું પ્રમાણ બહુ જ સીમિત હતું. વ્યાપારી ધોરણે જે વધારે વેચાય – તે સામગ્રી અને તેના સર્જકનો જ જયવારો રહેતો. એ વખતે ગુલાલ વહેંચવાનું કામ ઈજારાધારીઓ પાસે જ હતું !
ઇન્ટરનેટના ફેલાવા સાથે એ પરિસ્થિતિમાં આમૂલ પરિવર્તન આવ્યું છે. વેબ સાઈટો, બ્લોગો અને હવે સોશિયલ મિડિયાની સાઈટ પર સામાન્ય માણસ કોઈ રોક ટોક વિના સર્જક બની શકે છે; પીરસાયેલ સાહિત્ય કે સામગ્રી પર પોતાના વિચાર, પ્રતિભાવ, પ્રત્યાઘાત, આક્રોશ રજુ કરી શકે છે. પોતાને ગમેલું કોઈ પણ લખાણ/ ચિત્ર/ વિડિયો આડેધડે પોતાના મિત્ર વર્ગમાં કે ગ્રુપમાં મોકલી શકે છે. એમાં વ્યાપારી વ્યવસ્થા એ જ એકમાત્ર વ્યવસ્થા નથી રહી.
મને ગમ્યું એનો હું ગુલાલ કરું – વહેંચું.
પણ દરેકને ગમતી વાત તો હજારો હોવાની જ. એની આપ-લેના કારણે એક બહુ જ મોટી અવ્યવસ્થા ઊભી થઈ છે. હાલમાં તો એનો કોઈ ઉકેલ કે વિકલ્પ નજરે ચઢતો નથી. ગુલાલ એટલો બધો વહેંચાય છે કે, બીજા કોઈ રંગ માટે કોઈ અવકાશ જ જાણે નથી !
બીજી વાત એ છે કે, આ બધામાં એક વાત સામાન્ય છે. એમાં ‘હું‘ જ એકમાત્ર કર્તા છે. એમાં સહિયારાપણું બહુ જ અલ્પ છે. સોશિયલ મિડિયામાં ગ્રુપો તો અસંખ્ય છે. પણ ભાગ્યે જ ક્યાંક ગ્રુપ એક્ટિવિટિ (સંઘકાર્ય?) નજરે ચઢે છે.
ત્રીજી વાત એ કે, છેલ્લા પંદરેક વર્ષમાં આ બહુ જ મોટું પરિવર્તન આવ્યું હોવા છતાં, જે રીતે એનો વ્યાપ રોકેટની જેમ વધી રહ્યો છે – એનાથી એક નવો ભય પેદા થયો છે. અતિ સર્જન અને અતિશય ફેલાવાના કારણે એનું મૂલ્ય ઘટી ગયું છે. ક્યાંક તો નવાં સર્જનો સાવ ઉવેખાય જ છે. સર્જનોની ગુણવત્તા પર પણ કોઈ નિયમન નથી રહ્યું. પરિણામે સારી, નરસી અને મધ્યમ ગુણવત્તા બધાં ‘ટકે શેર ભાજી….’ના ન્યાયે રઝળતાં બની ગયાં છે. આના કારણે મોટા ભાગે માન્ય કળા સંસ્થાઓ અને કળા વિવેચકો સંસ્થાપિત સર્જકો તરફ જ ધ્યાન આપતાં રહ્યાં છે. વાચક પણ ‘ઘરકી મુર્ગી દાલ બરાબર.’ જેવી મનોવૃત્તિ જ હજુ સેવતો રહ્યો છે. હજુ ઈજારાધારી સર્જકોની જ બોલબાલા સમાજમાં જારી છે!
ચોથી વાત એ છે કે, આ પંદરેક વર્ષમાં અનેક વેબ સાઈટો અને બ્લોગો પર વિવિધ પ્રકારની અને ઉત્તમ કક્ષાની સાહિત્ય સામગ્રીઓ એકત્ર થઈ છે, થઈ રહી છે – એટલું જ નહીં , અવનવી ટેક્નોલોજીના પ્રતાપે એમાં ઘણી બધી નવી સવલતો પણ ઉમેરાઈ છે. માત્ર લખાણ જ નહીં પણ ચિત્રો, વિડિયો, ઓડિયો અને એનિમેશન માધ્યમો પણ પૂરબહારમાં ખેડાઈ રહ્યાં છે. આમ હોવા છતાં અને કદાચ એના અત્યંત ઝડપી ફેલાવાને કારણે – એમાંની મોટા ભાગની જગ્યાઓએ વાપરનારની તીવ્ર કમી વર્તાઈ રહી છે! વક્તા ઘણા છે – શ્રોતા/ વાચકો ઓછા થઈ ગયા છે. આ પ્રક્રિયા સોશિયલ મિડિયાના કારણે વધારે ગંભીર બનતી જાય છે. કારણ એ કે, મોટા ભાગના વપરાશ કર્તાઓ પાસે કોઈ લાંબી, ગંભીર અને સમય / વિચાર માંગી લેતી સામગ્રી માણવા માટે સમય નથી, એમાં બહુ ઓછા લોકોને રસ હોય છે. બ્લોગ જગત મરવાના વાંકે જીવી રહ્યું છે. પ્રતિષ્ઠિત અને સામૂહિક પ્રયત્નોથી ચાલતી વેબ સાઈટો પર પણ કાગડા ઊડે છે!
ગમતાંનો ગુલાલ કરનારા બિલાડીના ટોપની જેમ ફાલી રહ્યાં છે. કદાચ આ સૌથી ગંભીર અને ચિંતાજનક બાબત છે. આ ચાર પાયાના ફેરફાર ધ્યાનમાં લઈને ‘ગુગમ’ નો વિચાર નવા પરિપ્રેક્ષ્યમાં અહીં રજુ કરું છું .
ગુલાલને ગમતો કરીએ
‘મને’ ગમે છે તે નહીં, પણ ‘આપણને’ ગમે છે – તેનો વ્યાપ કરવા વિશે આ વિચાર છે. આ એક બહુ મુશ્કેલ વાત છે. જેવું કર્તા સ્થાન ‘હું’માંથી ‘આપણે’ તરફ વળે – તેમ તરત જ એક સીમા, એક બંધન પ્રવેશી જાય છે. જ્યારે ‘આપણને‘ ગમતી વાત આવે, ત્યારે સૌને અથવા મોટા ભાગના લોકો માટે સામાન્ય હોય – એવી બાબત પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરવું પડે. એ પોતે જ બહુ મુશ્કેલ બાબત છે. કળાના ક્ષેત્રો પણ એટલા બધા વિવિધ છે કે, દરેકના ચાહકોનો વર્ગ અલગ અલગ જ રહેવાનો. દા.ત. સાહિત્યના ચાહકને ચિત્રકામ કે ક્રાફ્ટ માં રસ ન પણ હોય.
પણ જો કોઈ રસ્તો એ માટે શોધી શકાય તો હજારો લોકોના પ્રયત્નો ધારી દિશામાં પ્રયત્નો એક મહાન બળ સર્જી શકે. સમાજને એક ચોક્કસ દિશામાં વાળવા આવા રસ્તા તાકાતવાન નીવડી શકે.
‘ગુજરાતી ગરિમા મંચ’ નો વિચાર આવો કોઈક રસ્તો શોધી કાઢવા માટેનો એક નાનકડો પ્રયત્ન છે. આ એક એવો મંચ છે, જેમાં ઉપરના પાયાના વિચારો સાથે એકમત હોય, તેવી વ્યક્તિઓ અરસ્પરસ આદાન – પ્રદાન દ્વારા એક નવી કેડી કંડારવા પ્રયત્ન કરે. આવી એક નાનકડી કેડી અથવા થોડી કેડીઓ જો આકાર લે તો, કાળક્રમે એ ઉન્નત ભવિષ્ય તરફ સમાજને લઈ જતો રાજમાર્ગ બની શકે. ‘ગુગમ’ જેવાં અનેક ગ્રુપ કાર્યરત થાય, અને વધારે ને વધારે કેન્દ્રિત (focused) બાબતોમાં – માત્ર સાહિત્ય જ નહીં પણ અન્ય લલિત કળાઓ અંગે પણ – રસ અને જાગરૂકતા કેળવાય. એનો ચાહક વર્ગ ઊભો થાય એટલું જ નહીં, સામાન્ય માણસમાં પણ સર્જકતા મ્હોરી શકે.
